Кийимни тўпиқдан пастгача тушириб юриш

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

- Ва алайкум ассалом! Мазкур ҳадисда такаббурлик ҳақида сўз кетган.

Сизнинг ушбу саволингиздаги «иштоннинг пойчаси тўпиқдан фалон миқдорда юқори турмаса, эгаси Дўзахга тушади», деб ўйламай гапирилган гапдир. Иссиқ ўлкаларда яшаган одамлар ўз шароитларини ҳаммага хос деб ўйламасликлари лозим. Қиш қаттиқ бўладиган жойларда одамларнинг болдирларини очиб юришлари мумкин эмаслиги ҳаммага маълум.

Ислом ҳамманинг – иссиқ ўлкада яшовчиларнинг ҳам, совуқ ўлкада яшовчиларнинг ҳам дини бўлиб, уларнинг барча турмуш шароитларига жавоб беради.

Мана шунинг ўзи сиз сўраётган саволга сабаб бўлган ва унга ўхшаш бошқа ҳадиси шарифлардан кўзлаган мақсад бошқа эканлигини кўрсатади. Бу ҳақиқатни қуйидаги мақолада баён қилишга ҳаракат қилинган.

КАЛТА ИШТОН КИЙИШ МАСАЛАСИ

Кўпчилик орасида баъзи ихтилофчи гуруҳларни «калта иштонлар» деб аташ ҳам одат бўлган. Бу ўша гуруҳга мансуб кишиларнинг бу ишга алоҳида эътибор бериб, кўпчилик билан у ҳақда тортишганлари, кийинишда ўзларига ўхшамаганларни қаттиқ айблаб, турли фатво ва ҳукмлар чиқарганларидан келиб чиққан одат бўлса керак. Ҳозирда одамлар орасида унча кўп гапирилмаётган бўлса ҳам, барибир бу гап борлиги, унга кишилар яна тўқнаш келишлари мумкинлиги эътиборидан ушбу масалада уламоларнинг қарашларини баён қилиб қўйишни маъқул топдик.

Бу масалада ихтилоф чиқарадиганлар ушбу мавзуда келган ҳадиси шарифларга бир ёқлама қарашлари асосида иш тутганликлари учун тушунмовчилик келиб чиққанлигини кўпчилик уламолар таъкидлайдилар. Бу гапни ҳадиси шарифлардан мисоллар келтириш йўли билан баён қилсак, тушунарли бўлар, деган умиддамиз.

وَقَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: سَأَلْتُ أَبَا سَعِيدٍ عَنِ الْإِزَارِ، فَقَالَ: عَلَى الْخَبِيرِ سَقَطْتَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِزْرَةُ الْمُسْلِمِ إِلَى نِصْفِ السَّاقِ، وَلَا حَرَجَ أَوْ لَا جُنَاحَ فِيمَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْكَعْبَيْنِ، مَا كَانَ أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ فَهُوَ فِي النَّارِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالْبُخَارِيُّ وَالنَّسَائِيُّ.

Абдурраҳмон розияллоҳу анҳу шундай деди:

«Абу Саъиддан изор ҳақида сўрадим. У: «Хабардорини топдинг. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мусулмоннинг изор тутиши икки болдиргачадир. Ундан икки тўпиққача танглик – ёки гуноҳ – йўқ. Икки тўпиқдан пастга тушган нарса Дўзахдадир».

Абу Довуд, Бухорий ва Насоий ривоят қилганлар.

Янги зоҳирийлар ушбу ва унга ўхшаш маънодаги ҳадисларнинг зоҳирий маъносини маҳкам ушлаб олиб, иштон ёки шимининг пойчаси тўпиғидан пастга тушган ҳар бир одамнинг Дўзахга тушиши ҳақида фатво чиқаришдан толмайдилар. Улар ўзларининг бу ишларида бирор масалада ҳукм чиқаришдан олдин бир мавзудаги ҳадисларни жамлаб, солиштириб кўриш қоидасига амал қилмаганликлари учун шундай хулосага келишган. Аслида эса агар бирор ҳадиснинг маъносини яхши тушуна олмай қолсак ёки ўша ғайриоддий ҳолатни кўрсак, дарҳол шу мавзудаги бошқа ҳадисларни ўрганиб чиқишимиз лозим бўлади. Ана ўшанда умумий солиштириш йўли билан мазкур ҳадисни тўғри тушуниш имконига эга бўламиз.

Янги зоҳирийларнинг пойчаси тўпиғидан пастга тушган одам дўзахи бўлиши ҳақидаги гапидан хабардор бўлган одам наҳотки, иймонда, Исломда, ибодатда, тақвода юрган одам ҳам биргина пойчаси тўпиғидан пастга тушганлиги учун дўзахи бўлса, деган гапни хаёлига келтириши турган гап. Аммо аҳли сунна вал жамоа ақийдавий мазҳабидаги эътироф этилган фиқҳий мазҳабларга эргашган мусулмонлар оммасининг фақиҳлари бу масалага эски ва янги зоҳирийлардан фарқли қараганлар. Улар бу масалани ҳам бошқа масалалар каби бирор масалада ҳукм чиқаришдан олдин бир мавзудаги ҳадисларни жамлаб, солиштириб кўриш қоидасига амал қилган ҳолларида ва Аллоҳ таолонинг охирги ва мукаммал дини, қиёматгача боқий қолувчи дини ва барча замонлар ва маконларда инсониятга икки дунё саодати йўлини кўрсатиб берувчи дини – Исломнинг умумий мақсадлари, ҳикматлари ва қоидалари асосида ҳал қилганлар.

Улар кийиниш борасида аввало Исломнинг умумий таълимотларига назар ташлаганлар ва бу ҳақда қуйидаги икки ривоят ва уларга ўхшаган бир қанча матнларни топганлар.

وَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «كُلُوا وَاشْرَبُوا وَالْبَسُوا وَتَصَدَّقُوا، فِي غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلَا مَخِيلَةٍ» 

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Енглар, ичинглар, кийинглар ва садақа қилинглар. Исроф ва манманлик бўлмаса бўлди», дедилар».

Имом Бухорий ривоят қилган.

Ушбу ҳадиси шариф инсон ҳаётида ҳар куни, ҳар доим такрорланиб турадиган ҳолатлардаги умумий исломий қоидани баён қилмоқда.

Бошқа динлар, тузумлар ва халқларнинг ушбу борадаги тасарруфларига қарасак, Исломдаги каби мўътадилликни кўрмаймиз. Улар ёки у тарафга, ёки бу тарафга оғиб кетган бўладилар.

Баъзи бирлари еб-ичиш, кийиш ва садақа ишларида тарки дунё йўлини тутиб, имкони бор нарсани қилмай, ўзини ўзи қийнайди. Албатта, ҳозирда бу тоифадагилар оз. Кимдир ҳаётни еб-ичиш, кийишу ўйин-кулгидан иборат, деб хаёл қилади. Бутун имкониятларини мазкур нарсаларга сарфлайди. Еб-ичишда ҳам, кийинишда ҳам, садақа қилишда ҳам доимий ва чегарасиз равишда исрофга йўл қўядилар. Энг ёмони, бу масалада дунёқарашлари нотўғри бўлганидан ейдиган таомлари, ичадиган ичимликлари, киядиган кийимлари ва қиладиган садақалари ила манманлик, мутакаббирлик қиладилар. Ҳозирда худди шу тоифа кўпчиликни ташкил қилмоқда.

وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: كُلْ مَا شِئْتَ وَالْبَسْ مَا شِئْتَ مَا خَطِأَتْكَ اثْنَتَانِ سَرَفٌ أَوْ مَخِيلَةٌ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Икки нарса – исроф ва манманлик қилмасанг, истаганингча е, истаганингча кий», деган.

Имом Бухорий ривоят қилган.

Машҳур саҳобий Абдуллоҳ ибн Аббоснинг бу ҳикматли гаплари Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таълимотларини у зотдан эшитган кишининг ўз иборалари билан айтиши, десак хато бўлмас. Яна шуни таъкидлашимиз лозимки, ушбу ривоятларда Аллоҳ ҳалол қилган, ҳалол-пок йўл билан топилган неъматлар ҳақида сўз кетмоқда.

Имом Бухорий ривоят қилган ушбу икки ривоятда Исломдаги кийиниш қоидалари исроф ва манманликдан четланиш асосида эканлигини тушуниб олдик. Бу маънони кийими билан манманлик қилиб юрганларни қораловчи ҳадислар ҳам таъкидлайди.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بَيْنَمَا رَجُلٌ يَمْشِي قَدْ أَعْجَبَتْهُ جُمَّتُهُ وَبُرْدَاهُ، إِذْ خُسِفَ بِهِ الْأَرْضُ فَهُوَ يَتَجَلْجَلُ فِي الْأَرْضِ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ». رَوَاهُ الشَّيْخَانِ. 

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши ўзининг соч шокиласига ва кийимига маҳлиё бўлиб юриб бораётганида бирдан уни ер ютиб юборди. Энди у қиёмат қоим бўлгунча пастга тушиб бораверади», дедилар».

Икки шайх ривоят қилганлар.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтган умматлардан бир киши ўзининг чиройига, кийимига зеб бериб, мутакаббирлик қилгани қандай оқибат ила тугаганини ажойиб васф қилиб, сиз билан биз мусулмонларни ўша шахсга ўхшашликдан қайтармоқдалар.

Мазкур бадбахтликка гирифтор бўлган одам сочини ҳавас билан ўстирган экан. Унинг сочи елкасига тушиб турар экан. Кийимни ҳам бошқаларга кўз-кўз қилиш учун танлаб кийган экан. У кунлардан бир кун

«…ўзининг соч шокиласига ва кийимига маҳлиё бўлиб юриб бораётганида бирдан уни ер ютиб юборди».

Бунга ўхшаш нобакорларни, ўзини ўзгалардан арзимаган нарса билан устун қўядиганларни, кийими билан манманлик ва мутакаббирлик қиладиганларни ер ҳам ўз устида олиб турмай, ютиб юборишга тайёр экан. Аммо ер уни ютиши билан иш битиб қолмайди. Балки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадисда айтганларидек,

«Энди у қиёмат қоим бўлгунча пастга тушиб бораверади».

Яъни у қиёматгача ер ютиш азобини чекиб, қийналиб туради. Қиёмат куни эса унинг абадий ҳоли қандай бўлишини Аллоҳ таолонинг Ўзи белгилайди.

Ким ана ўшандай ҳолга учрамай деса, зинҳор-базинҳор кийими билан манманлик қилмасин.

عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الْإِسْبَالُ فِي الْإِزَارِ وَالْقَمِيصِ وَالْعِمَامَةِ مَنْ جَرَّ مِنْهَا شَيْئًا خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرِ اللهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ. 

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Осилтириш изорда, кўйлакда ва саллададир. Ким ўша нарсалардан бирортасини манманлик билан осилтириб юрса, Аллоҳ қиёмат куни унга қарамайди», дедилар».

Абу Довуд ва Насоий ривоят қилганлар.

Биз «осилтириш» деб таржима қилган ибора арабчада «исбол» дейилади ва кийим-бошга тегишли гапларда такаббур ва мақтанчоқлик учун мазкур кийимларни керагидан ортиқ узайтириб олишни англатади.

«Изор» кишининг белидан пастига тутиладиган лунгисифат кийимдир.

Албатта, инсоннинг белидан пастини тўсиш учун кийиладиган бошқа номдаги либослар ҳам шу маънога қўшилади.

«Кўйлак» арабчада «қомийс» дейилиб, ўзларининг одатларидаги кўйлакни англатса-да, бошқа унга ўхшаш кийимларни ҳам ўз ичига олади. Кўйлакни осилтиришга унинг енгини керагидан ортиқ равишда манманлик учун узайтириб олиш ҳам киради.

Салла – ҳаммага маълум бўлган бош кийими. Уни шариатга номувофиқ осилтириш бир учини кибр ила ҳаддан ташқари узун ташлаб юришдир.

Кўриниб турибдики, кийимни осилтириб юриш фақат иштон ёки шимга эмас, балки бошқа кийимларга ҳам оид экан. Ҳаммасида ҳам осилтириш кибру ҳаво, мутакаббирлик билан бўлиши қораланган экан.

Энди ўз-ўзидан кийимни осилтириб юриш кибр ва манманлик учун бўлмаса-чи, деган савол пайдо бўлади. Худди шу савол саҳобаи киромларда ҳам бўлган. Қуйида ўша саволни ва унинг жавобини ўзида жамлаган ҳадиси шарифни ўрганамиз.

عَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللهِ، عَنْ أَبِيهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرِ اللهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». قَالَ أَبُو بَكْرٍ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أَحَدَ شِقَّيْ إِزَارِي يَسْتَرْخِي، إِلَّا أَنْ أَتَعَاهَدَ ذَلِكَ مِنْهُ. فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَسْتَ مِمَّنْ يَصْنَعُهُ خُيَلَاءَ». 

Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким манманлик билан кийимини судраб юрса, қиёмат куни Аллоҳ унга қарамайди», дедилар. Абу Бакр: «Эй Аллоҳнинг Расули, кийимимнинг бир тарафини тутиб турмасам, бўшаб, осилиб қолаверади», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен буни манманлик билан қиладиганлардан эмассан‑ку», дедилар».

Бухорий ривоят қилган.

Қадимда ҳам, ҳозирда ҳам баъзи одамлар манманлик, гердайиш, мутакаббирлик ва бошқаларни камситиш учун турли йўлларни қўллаб келишган ва келмоқдалар. Ана ўша номаъқул йўллардан бири кийим-бош билан манманлик қилишдир. Ислом манманлик ва мутакаббирликнинг барча турларини ҳаром қилганлиги ҳаммага маълум. Ана ўшалар қаторида Аллоҳнинг охирги ва мукаммал дини Ислом кийим-кечак билан манманлик қилиш, гердайишни ҳам ҳаром қилгандир. Ҳаром қилганда ҳам, қаттиқ лаҳжада ҳаром қилганлигини ушбу ҳадиси шарифдан билмоқдамиз.

«Ким манманлик билан кийимини судраб юрса, қиёмат куни Аллоҳ унга қарамайди».

Ўша пайтда Арабистон шароитида кийим билан мутакаббирлик қилиш кийимни керагидан узун қилиб олиб, бошқаларни писанд қилмай, узун кийимни ерга судраб юриш билан ифода қилинар эди. Бу ҳадиси шариф ким ўша ишни қилса, Аллоҳ таоло қиёмат куни унга қарамаслиги, ундай нобакор банда ўз Роббининг назаридан қолиши ҳақида сўз юритмоқда. Қиёмат куни бундай ҳолга дучор бўлиши банда учун чексиз мусибатдир. Шунинг учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ушбу гапни эшитиши билан ҳассос инсон Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу дарҳол ларзага тушдилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, кийимимнинг бир тарафини тутиб турмасам, бўшаб, осилиб қолаверади», дедилар.

Изор тикилмайдиган, инсон киндигидан пастига тутиб оладиган кийимдир. Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг изорлари қўл билан ушлаб юрилмаса, бир тарафи осилиб, ерга тушиб қоладиган экан. Ўша ҳолат ҳам қиёмат куни мазкур бахтсизликка сабаб бўладими, деган савол беришларидан у кишининг ўзлари ҳақида қайғураётганликлари кўриниб турибди. Ҳақиқатда ҳам шундай бўлиши мумкинми? Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу саволга қуйидаги жавобни бердилар: «Сен буни манманлик билан қиладиганлардан эмассан-ку».

Демак, асосий иллат манманликда экан. Айниқса Абу Бакр розияллоҳу анҳуга ўхшаш етук инсонлардан манманлик содир бўлиши эҳтимолдан узоқлигига Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гувоҳликларининг ўзи етарли.

Мусулмон инсон манманлик, мутакаббирликнинг турли кўринишларидан доимо узоқда бўлиши, жумладан, ушбу бобда ўрганганимиз – кийим-бош билан кеккайишга ҳеч йўл қўймаслиги керак. Бунинг эҳтиёт чораси ўлароқ, манманликка олиб борадиган кийимларга яқинлашишдан сақланиш маслаҳат берилади.

Аниқроқ қилиб айтсак, бу масаланинг бир жойигина ихтилофларга сабаб бўлади. Кийимни манманлик билан осилтириб юриш ҳаром эканлигида ҳеч ким хилоф қилмайди. Хилоф изор ва унинг ўрнини босадиган шим, шалвор каби кийимларни манманликсиз тўпиққа тушириб юрилса нима бўлади, деган саволнинг жавобидадир.

Бу саволга янги ва эски зоҳирийлар қаттиқ гапларни айтадилар. Бошқалар эса Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ҳадисларини далил қилиб, «Манманлик учун бўлмаса, унчалик қаттиқ гапга ўрин йўқ», дейдилар.

Имом Санъоний ўзларининг «Субулис салом» номли китобларида «Изорни манманликсиз тўпиқдан пастга тушириб юришни Нававий ва бошқалар макруҳ дейишган», деган гапни келтирганлар.

Валлоҳу аълам.

Дин ишлари бўйича қўмитанинг хулосаси рақами: 2022 йил 03-07/1077